دریغ که خواستن توانستن نیست

استاد و سرور بزرگوارم حضرت رضا داوری اردکانی

سلام و درود!

هفته پیش سالروز تولدتان بود، عذر تقصیر مرا بپذیرید بابت فراموشی سالروز تولدتان. گفتم جبران مافات کنم و علاوه بر تبریک رسانه ای پرسش هایی را مطرح کنم تا بازهم بدین بهانه خوشه چین خرمن معرفتتان شوم. و نه تنها من که مخاطبان عزیز کرگدن نامه پاسخ های احتمالی شمارا بخوانند و درمیانه این همه هیاهویِ رسانه ای چیزهایی بیاموزند. شما هم خوب می دانید که تبریک و تولد و این حرف ها بهانه است. نه شما به این مناسبات روزمره و بازی های کودکانه دلخوشید و نه من خیلی با این مناسبات نسبتی دارم. نسبت ما با شما نسبت شاگرد و استادی است. و اگر جسارت نباشد باید بگویم فراتر از استاد و شاگردی.

چه نيازي است به «داوري»؟

نام «دکتر رضا داوري اردکاني» همواره ملازم دفاع از فلسفه است. او از فلسفه در برابر «سياست»، «ايدئولوژي» و «عقل متعارف» دفاع مي کند. داوري در نوشته ها و گفته هاي خود به هر موضوعي که مي پردازد، خواسته يا ناخواسته به اين مساله باز مي گردد که «فلسفه چيست؟ و به چه کار مي آيد؟» اما در شرايط و زمانه اي که هر کسي، خود را ملاک حقيقت مي داند و از سوي ديگر، هر سخني بايد نسبت خود را با سياست روشن کند و همه حرف ها با نگاه سياست زده تفسير مي شود، چگونه مي توان از فلسفه دفاع کرد؟ و مگر نه اينکه در چنين شرايطي، دفاع از فلسفه در بهترين حالت به سوءتفاهم مي انجامد؟

جایزه ای به احترام تفکر

برخی خبرها هستند که در میانه اخبار سیاست و تجارت، خوش به دل می‌نشینند. خبر برگزاری نخستین جایزه رضا داوری‌اردکانی از آن دست خبرها بود. اینکه برخی‌ها هستند که هنوز در بحبوحه اخبار معمولی، می‌توانند خبرهایی بسازند از جنس فرهنگ و فکر، موهبتی است که باید قدر آن را پاس داشت. داوری در دهه نهم عمر خویش همچنان فانوس به دست و سقراط وار در شهر ما به دنبال روزنه‌های آگاهی می‌گردد. از خواندن و فکر کردن کناره نمی‌گیرد. در مجالس فرهنگی حضور مدبرانه دارد و راست و چپ را به تامل فرا می‌خواند. دقیق است و این دقت را در گفتار و نوشتار خود به کار می‌بندد و همگان را به تدقیق در وضع خویش فرا می‌خواند. بدون اینکه تغییر موضع دهد، با تغییر زمانه کنار می‌آید.

نقطه تعادل ماجرای فکر فلسفی معاصر

هشتاد و سومین سالروز تولد داوری

اردکان دانشمندان بزرگی به خود دیده است و عده‌ای از مورخان به‌خاطر همین خاصیت آنجا را یونان کوچک نامیده‌اند. خواجه نصیرالدین طوسی مصداق مهم این تمثیل است که قرن‌ها بعد از نسل وی یکی از اندیشمندان حال حاضر سر بر می‌آورد. رضا داوری‌اردکانی متولد 1312 در اردکان است. او در یک خانواده نه‌چندان توانمند، از لحاظ مالی اما دارای سابقه درخشان در علم و دانش به دنیا می‌آید. اولین کتاب فلسفی‌ای که وی می‌خواند کتاب کوچکی از روژه گارودی درباره ماتریالیسم است؛ کتابی که آن زمان توسط انتشارات آزاد حزب توده در ایران منتشر شده بود. وی بعدها درباره این کتاب می‌نویسد «بعدها که کتاب‌های لنین و استالین را خواندم فهمیدم که گارودی نمی‌توانست در کمونیسم رسمی مقیم بماند، زیرا تلقی وی با آنچه استالین و لنین درباره دیالکتیک تاریخ نوشته بودند تفاوت آشکار داشت.»

درنگی بر سیر اندیشه های رضا داوری

نشست «توسعه و علوم انسانی، درنگی بر سیر اندیشه های دکتر رضا داوری» صبح دوشنبه، 11 اسفند ماه در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد. محمدتقی طباطبایی، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در این نشست اظهار کرد: داوری اردکانی در نگاه کلان - نه به زبان خود-، در هم سخنی با هایدگر ناقد مدرنیته است و آن را نقد می کند و در حقیقت کار او نقد عقل و تاریخ جهان است و این وظیفه هر فیلسوفی است. اما یکبار داوری جای تفکر خود را تغییر داده و به تاریخ کشور و ایران می اندیشد و این را می توان در نگاه خُرد او تقسیم بندی کرد.

زین آتش نهفته

جوایز علوم انسانی و هنر از چه سخن می‌گویند؟ تعیین جایزه در این حوزه‌ها با همه سابقه‌ای که دارد همچنان اتفاق عجیبی است؛ چیزی شبیه خواب دیدن، بوییدن گل یا اظهار سپاسگزاری از صمیم جان! در این فرایند، شخصی که جایزه به نامش اهدا می‌شود، خود جایزه به معنای ذاتی‌اش، و آنکس که به دریافتش مفتخر می‌گردد، هر یک سهمی فعال دارند. جوایز علوم انسانی و هنر از آن رو بسیار افتخارآمیزند که به اصلی‌ترین مسأله جهان، یعنی انسان تعلق دارند و به آثاری تعلق می‌گیرند که به ما می‌گویند چه بر سر آدمی آمده است.

جایزه ای به نام تفکر

دوستان مرکز فرهنگی شهر کتاب خوش ذوقی کرده اند و جایزه ای به نام دکتر رضا داوری ترتیب داده اند.جایزه ای به منظور تقدیر از دانشجویان دکتری دوره فلسفه.معمولا جوایز را در سرزمین ما بدون فکر به عناوین الصاق می کنند. در این میان چیزی که کم تر دیده می شود نسبت درست افراد با جوایز است. موقع جایزه دادن هم فکر نمی کنیم این بزرگواری که داریم به او جایزه می دهیم با آن عزیزی که جایزه را به نام او تدارک دیده ایم چه نسبتی دارد.جایزه ای تدارک دیده ایم به اسم جلال آل احمد. هیچ کس نمی گوید به کسی جایزه ای بدهیم که شبیه جلال آل احمد بنویسد اما اگر این جایزه را به کسی دادیم که برخلاف آل احمد تمام قد مدافع وضع موجود بود و در تمام عمرش حتی از شهرداری محلشان هم انتقاد نکرده بود یعنی هم آل احمد را دست انداخته ایم و هم خودمان را. اگر می گویم دوستان مرکز فرهنگی شهر کتاب خوش ذوقی کرده اند به این معناست که دکتر داوری از این دست معذوریت ها برای کسی ایجاد نمی کند.

راهی به رهایی

سالی که در حال اتمام است، چندان سال خوشایندی برای علوم انسانی نبود. هر چند با روی کارآمدن دولت جدید، سخنان ناپخته مدیران درباره لزوم تغییر بنیادین در علوم انسانی کمتر شده است، اما رخدادهایی که یکی پس از دیگری خود را نشان می‌دهند، نشان از این نکته دارد که علوم انسانی در آکادمی‌های ایرانی حال و روز خوبی ندارد. روند رو به رشد نگاه کمی در عرصه تولید مقالات علمی، افشای انتحال و سرقت علمی استادان دانشگاه‌ها و همچنین بلاتکلیفی‌های پیاپی مدیریت عالی وزارتخانه متبوع ازجمله عواملی است که سال 93 را سال بدیمنی برای دانشگاه و علوم انسانی بدانیم. اما در همین بی‌خبری و بداحوالی نیز می‌توان خبرهایی شنید که مایه شعف و شادمانی باشد. 

مسئله نگار وضع معاصر ما

نخستین كتابي كه از رضا داوري اردكاني خواندم، «مقام فلسفه در تاریخ دوره اسلامی» بود كه اشتياق برخاسته از خوانش آن مرا وادار به خواندن «فارابی مؤسس فلسفه اسلامی» نيز كرد. پرسش‌ اساسي‌ او در این تاليفات این بود كه‌ مقصود حقيقي‌ معلم ثانی كه‌ البته سعس داشته‌ آن‌ را از نااهلان‌ مخفي‌ بدارد چيست؟ جواب‌ اين‌ پرسش‌ هر چه‌ باشد، مولف‌ به‌ هيچ‌وجه‌ سعي‌ نكرده‌‌ ‌اولا فارابی‌ را مقلد صِرف‌ افلاطون‌، ارسطو و افلوطين‌ جلوه‌ دهد و ثانیا نخواسته‌ آراء او را چنان‌ توجيه‌ كند كه‌ گويي‌ تفكر فلسفي‌ با فارابی تمام‌ مي‌شود و پس از او فیلسوف راستینی به منصه ظهور نمی رسد. زيرا اين‌ دو نحوه‌ تلقي،‌ نسبت‌ ما را با گذشته‌ قطع‌ مي‌كند.

راز بی‌تاریخی ما در نگاه رضا داوری

فهم سخنان استاد رضا داوری از آن‌جایی که نظر به جایگاه حادثه‌ها و پدیده‌ها دارد، کار آسانی نیست. ایشان ماوراء نگاه‌های سیاسی و موسمی، موضوعات را می‌نگرند و تحلیل می‌کنند و همین امر موجب شده تا فهم اندیشه‌ی ایشان به‌خصوص برای آن‌هایی که نمی‌توانند حادثه‌ها را بیرون از قالب سیاسی و ایدئولوژیک‌ ببینند، مشکل باشد. از جمله نظرات و نگاه‌های حکیمانه‌ی آن استاد بزرگ مقاله‌ای بود که مجله‌ی تاریخ‌شناس «سوره‌ی اندیشه» به جای سرمقاله تحت عنوان «سیاست‌های افراطی در همه جای جهان کنونی زمینه‌ها و طرفدارانی دارد» به چاپ اقدام کرد.