آنچه در ادامه آمده «سیاست های علم و فناوری در برنامه ششم توسعه از نظر فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران)» است.
همچنین این سیاست ها در صفحه اول پایگاه اطلاع رسانی فرهنگستان به نشانی www.ias.ac.ir قرار گرفته است.
سياست هاي علم و فناوري در برنامه ششم توسعه (از نظر فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران)
بخش اول- تبيين مسئله
سياست‌هاي علم و فناوري در برنامه‌هاي توسعه، برگرفته از سياست‌هاي كلي علم و فناوري ابلاغي مقام معظم رهبري، سمت‌‌گيري و مسير حركت برنامه‌هاي توسعه علمي و فناوري را در طول دوره زماني اجراي برنامه‌ها مشخص مي‌كند. اين سمت گيري از يك سو لزوماً معطوف به تحقق اهداف اسناد بالادستي به ويژه سند چشم انداز است، كه ايران ۱۴۰۴ را كشوري توسعه يافته و از حيث علمي و اقتصادي در رتبه يك كشورهاي منطقه آسياي جنوب غربي تعريف مي‌كند، و از سوي ديگر بايد نگاهي به گذشته داشته باشد و كمابيش در امتداد برنامه‌هاي توسعه قبلي حركت كند.
تحقق اين مهم ايجاب مي كند كه بيان سياست‌هاي علم و فناوري با ادبياتي جريان ساز و تحول آفرين و در قالب مدلي كه پاسخگوي تعهدات نظام علم و فناوري به سيستم‌هاي احاطه كننده خود باشد، انجام شود و به باز كردن افق‌ها و چشم‌اندازهاي جديد كمك كند و در عين حال تأثيرگذاري بسيار جدّي در برنامه ششم توسعه داشته باشد.
با اين نگاه طراحي مدل سياستگذاري نظام علم و فناوري در برنامه‌هاي توسعه، با توجه به مؤلفه‌هایي همچون “كيفيت”، “نظام تدبير”، “بيداري علمي”، “روندهاي جهاني” و “ساير زيرنظام‌ها” صورت گرفته است:
۱/۲- استقرار نظام تضمين كيفيت، مستلزم تأثيرپذيري متقابل دانش و جامعه، استانداردسازي آموزش و پژوهش، رعايت اخلاق در علم و فناوري، صيانت از هويت دانش و دانشگاه، بالندگي اعضاي هيأت علمي، و نظارت و ارزيابي و اصلاح مستمر فرآيندها و عملكردها است، كه در نهايت به توليد علم و تربيت دانش آموختگان با مجموعه‌اي از توانمندي‌هاي دانشي، مهارتي و بينشي مي‌انجامد.
۲/۲- از بعد نظام تدبير، مدل سياستگذاري نظام علم و فناوري ناظر به جايگاه و نقش علم و ويژگي‌هاي نظام تصميم‌سازي و تصميم‌گيري در حكمراني خوب، قانونمندي، تعهدات و نقش نظام تدبير، آزادي بيان و نقش ذينفعان در نظام علم و فناوري، كارایي استفاده از منابع و ابزارهاي كنترل فساد است.
۳/۲- از جنبه ديگر عملكرد مطلوب و بهينه نظام علم و فناوري مستلزم فراهم آمدن بستر و زمينه‌اي است كه به موجب آن اعتقاد به علمي بودن و علمي فكر كردن در جامعه فراگير شود، ساختار كلان علمي كشور به گونه‌اي اساسي متحول گردد، جامعه به جامعه يادگيرنده بدل شود، و رهبري مراكز علمي و دانشگاهي بر عهده عالمان قرار گيرد.
۴/۲- نظام علم و فناوري، همچنين مستقيم و غير مستقيم تحت تأثير روندهاي جهاني است. در اين زمينه توجه به افزايش شهرنشيني و رشد انتظارات مردم از دولت، فشارهاي وارده بر منابع طبيعي اصلي، به دلايل افزايش جمعيت، تغييرات آب و هوا و رشد اقتصادي، پير شدن جمعيت، جابه جايي قدرت هاي اقتصادي، همكاري‌هاي بين المللي، گسترش دنياي مجازي و نسل جديد ماهواره‌ها و ربات‌ها از جمله روندهاي حائز اهميت در بحث مربوط به سياستگذاري در حوزه علم و فناوري است.
۵/۲- از ديگر لوازم سياستگذاري نظام علم و فناوري، توجه به چالش‌هاي دروني نظام علم و فناوري، چالش‌هاي توسعه پايدار، چالش هاي نظام اجتماعي و فرهنگي، تقاضاي اجتماعي، نظام آموزش و پرورش، فرهنگ و سياست و الزامات اقتصاد مقاومتي (اقتصاد دانش بنيان) است.
اهم ارزش‌هاي حاكم بر نظام علم و فناوري را مي‌توان در چهار مؤلفه اصلي خلاصه كرد:
۱/۳- اعتقاد به غايت روشن جهاني كه صالحان وارث آن خواهند بود.
۲/۳- اعتقاد به اقتدارآفريني ملي و بين المللي از طريق توسعه علم، فناوري و نوآوري
۳/۳- رعايت اصل “آزاد انديشي” و ” اختيار توأم با مسئوليت اجتماعي” در محيط هاي علمي
۴/۳- رعايت اصل منفعت عام در مقابل انتفاع شخصي
تدوين سياست‌هاي علم و فناوري در برنامه ششم توسعه، همچنين با توجه به سرفصل‌هاي سياست‌هاي كلي علم و فناوري ابلاغ مقام معظم رهبري، در چارچوب محورهاي ششگانه زير صورت گرفته است:
۱/۴- جهاد مستمر علمي با هدف كسب مرجعیت علمي و فناوري در جهان.
۲/۴- بهينه سازي عملكرد و ساختار نظام آموزشي و تحقيقاتي كشور به منظور دستيابي به اهداف سند چشم‌انداز و شكوفایي علمي.
۳/۴- حاكميت مباني، ارزش‌ها، اخلاق و موازين اسلامي در نظام آموزش عالي، تحقيقات و فناوري و تحقق دانشگاه اسلامي.
۴/۴- تقويت عزم ملي و افزايش درك اجتماعي نسبت به اهميت توسعه علم و فناوري.
۵/۴- ايجاد تحول در ارتباط ميان نظام آموزش عالي، تحقيقات و فناوري با ساير بخش‌ها.
۶/۴- گسترش همكاري و تعامل فعال، سازنده و الهام بخش در حوزه علم و فناوري با ساير كشورها و مراكز علمي و فني معتبر منطقه‌اي و جهاني به ويژه جهان اسلام همراه با تحكيم استقلال كشور.
بخش دوم- سياست هاي علم و فناوري
با توجه به ارزش‌هاي حاكم بر نظام علم و فناوري و سرفصل‌هاي ششگانه سياست‌هاي كلي علم و فناوري، سياست‌هاي حوزه علم و فناوري در برنامه ششم توسعه را مي‌توان در سه سطح كلان، مياني و اجرایي برشمرد:
سياست هاي كلان به عنوان نشانگر‌هاي مسير حركت كشور در برنامه ششم توسعه
۱/۱- تعميق معرفت ديني و ارتقاء ارزش هاي اسلامي- ايراني و ايفاي نقش الهام بخشي دانشگاه ها و مراكز تحقيقاتي در منطقه
۲/۱- پايبندي مديريت دانشگاه ها و مراكز تحقيقاتي به نظام تدبير و رعايت اصل شايسته سالاري
۳/۱- حركت در مرزهاي دانش با هدف افزايش سهم جمهوری اسلامی ایران در توليد علم جهاني، ارتقاء جايگاه زبان فارسي به عنوان زبان علم و تقويت هويت ملي
۴/۱- به كارگيري علم و فناوري در عرصه‌هاي مختلف مديريتي و تصميم گيري به عنوان يكي از مؤلفه هاي اصلي اقتصاد مقاومتي و اقتدار ملي
۵/۱- پايبندي به الزامات چرخه آفرينش دانش تا توليد ثروت
۶/۱- تعهد نظام علم و فناوري (نظام های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی) به حفظ محيط زيست و مديريت علمي بر منابع طبيعي، توسعه پايدار و تضمين امنيت و صلح جهاني
۷/۱- برون‌گرایي و افزايش تعاملات و ديپلماسي علم و فناوري
۸/۱- راهبري نظام علم و فناوري مبتني بر نيازهاي آينده كشور
۹/۱- ارتقاء فرهنگ اخلاق علمي، عمومي سازي و ترويج علم و فناوري در كشور
۱۰/۱- برتري ديدگاه شبكه سازي در نظام علم و فناوري
۱۱/۱- پايبندي به نظام تضمين كيفيت و رقابت پذيري در مؤسسه‌هاي آموزش عالي، پژوهشي و فناوري
۱۲/۱- سياستگذاري اجرایي و برنامه‌ريزي كلان و عملياتي مؤسسه‌هاي آموزش عالي، پژوهشي و فناوري مبتني بر التزام اجتماعي
۱۳/۱- تقويت نقش فرهنگ در توسعه علمي و اشاعه فرهنگ و اخلاق گفت و گو در تمامي سطوح جامعه، بين ملت‌ها و فرهنگ‌ها
۱۴/۱- حفظ و تقويت پايدار ميراث فرهنگي كشور
۱۵/۱- تبديل تهديد تحريم‌ها به فرصت از طريق تشكيل و توسعه شركت‌هاي زايشي، ايجاد نهادهاي تحقيق توسعه مشترك ميان صنايع و دانشگاه‌ها و برقراري مشوق‌هاي لازم براي توسعه سرمايه‌گذاري خطرپذير در حوزه تبديل ايده به محصول
سياست هاي مياني
توسعه متوازن و هدفمند آموزش عالي مبتني بر ضوابط و قواعد مشخص و از قبل تعيين شده
۲/۲- تأمين آزادي علمي و تحول بنيادين در مديريت دانشگاهي با هدف ارتقاء جايگاه دانشگاه‌ها و مراكز تحقيقاتي
۳/۲- جهت‌دهي و هدايت تقاضاي اجتماعي آموزش عالي به سمت اولويت‌هاي كشور
۴/۲- هماهنگي سياستگذاري در نظام‌هاي آموزشي پيش‌دانشگاهي و دانشگاهي
۵/۲- تغيير نقش نهادهاي بالادستي نظام علم و فناوري از كنترل و دخالت به حمايت و تسهيل گري
۶/۲- انسجام بخشي به امور سياستگذاري، برنامه‌ريزي و اجرا در حوزه علم و فناوري و تعيين حدود اختيارات و مسئوليت هاي نهادهاي مختلف ذيربط
۷/۲- شفافیت بخشيدن به تصميمات و فرايندهاي اجرایي با هدف اعتمادسازي بين تمامي ذينفعان
۸/۲- تقويت و توسعه رابطه دانشگاه و جامعه در بخش‌هاي مختلف اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي
۹/۲- طراحي و استقرار نظام‌هاي تضمين كيفيت در دانشگاه ها و مراكز پژوهشي و فناوري
۱۰/۲- توسعه زيرساخت هاي آموزشي و تحقيقاتي در دانشگاه‌ها و مراكز پژوهشي و فناوري
۱۱/۲- بازنگري ريشه‌اي و بنيادين فرايندها در روند حركت علمي كشور با هدف افزايش كارایي و اثربخشي
۱۲/۲- ارتقاي الگوهاي مديريتي، فرهنگ سازماني و شيوه‌هاي رفتاري در نظام علم و فناوري كشور به الگوهاي جديد مديريت يادگيرنده، سازمان يادگيرنده و يادگيري در اجرا
۱۳/۲- استفاده از تمامي ظرفيت‌هاي دانشگاهيان و كنش گران عرصه علم و فناوري در چارچوب ديپلماسي عمومي براي كاستن از تحريم‌ها و آثار آنها و كمك به رونق بازار كسب و كار كشور
۱۴/۲- توسعه تعاملات فرهنگي، هنري و اجتماعي در سطوح كشورهاي همجوار، منطقه‌اي و بين المللي، در قالب گردشگري علمي و فرهنگي از طريق روان‌سازي مقررات تردد اعضاي هيأت علمي و دانشجويان براي اجراي برنامه‌هاي آموزشي، فرهنگي و هنري
۱۵/۲- تغيير در مأموريت‌هاي دانشگاه‌هاي برتر كشور، با هدف ارتقاء آنها به دانشگاه ارزش‌آفرين، كارآفرين و ثروت‌آفرين.
۱۶/۲- فراهم آوردن زمينه تحول در آموزش عالي و تحقيقات با هدف قرار گرفتن هر چه سريع‌تر جامعه علمي كشور در مرزهاي دانش
۱۷/۲- پايبندي به اصل شايسته سالاري در مديريت آموزشي و تحقيقاتي كشور
۱۸/۲- رعايت حدود قانوني در انجام وظيفه و اعمال اختيارات توسط نهادهاي سياستگذاري و اجرایي نظام علم و فناوري و الزام آنها به پاسخگويي
۱۹/۲- تغيير نگرش بنيادين به علم و فناوري و اصلاح نظام مدرك گرایي
۲۰/۲- بازتعريف وظايف و اختيارات نهادهاي مؤثر بر حوزه‌هاي علوم، تحقيقات و فناوري با رويكرد تقويت نقش دانشگاه و دانشگاهيان
۲۱/۲- توسعه ارتباطات و زيرساخت‌هاي ارتباطي و فناوري اطلاعات با هدف تضمين دسترسي آزادانه امن و ارزان همه شهروندان به ويژه جامعه دانشگاهي كشور به اطلاعات مورد نياز براي گسترش و تعميق نهضت نرم افزاري
۲۲/۲- واگذاري اختيار به دانشگاه‌هاي برتر كشور در زمينه‌هاي مختلف برنامه ريزي، بودجه‌ريزي، پذيرش دانشجو و استخدام و ارتقاء اعضاي هيأت علمي
۲۳/۲- چابك سازي ساختارهاي اداري- اجرایي و حذف ساختارهاي زائد.
۲۴/۲- انسجام بخشي در سياستگذاري، برنامه ريزي و اجرا
۲۵/۲- نهادسازي در جهت توليد و ترويج علم و افزايش سهم كشور در توليدات علمي جهان
۲۶/۲- بازنگری در مدیریت تخصیص و هزینه کرد منابع مالی تحقیقات و فناوري
۲۷/۲- تکمیل زنجیره تولید دانش بنیادی تا دانش فنی
۲۸/۲- هدفمندسازی پژوهش با توجه به نياز بخش‌هاي مختلف اقتصادي و اجتماعي كشور
۲۹/۲- ارتقاء جایگاه و منزلت علم و عالم در فرهنگ عمومی جامعه، با تأكيد بر علوم پایه و علوم انسانی
۳۰/۲- استفاده حداکثری از توان علمی، آموزشی و پژوهشی نخبگان ایرانی مقیم داخل و خارج کشور براي توسعه توان تحقيقاتي و فناوري كشور
۳۱/۲- تقويت بنيان‌هاي اشاعه، ترويج و همگاني سازي علم
۳۲/۲- ايجاد و توسعه مراكز علم
۳۳/۲- تقويت جايگاه اعتبارسنجي نظام دانشگاهي
۳۴/۲- توسعه راهكار‌هاي فعال سازي ديپلماسي علم و فناوري
۳۵/۲- تقويت شركت‌هاي دانش بنيان
سياست هاي اجرایي
۱/۳- اصلاح نظام پذيرش دانشجو با تأكيد بر جدایي سنجش از پذيرش
۲/۳- افزايش سطح كيفي آموزش‌ها با تأكيد بر آموزش مهارت هاي زندگي اجتماعي در كنار آموزش‌هاي نظري
۳/۳- ارتقاء توانمندي‌هاي بينشي، نگرشي و علمي اعضاي هيأت علمي
۴/۳- ارتقاء منزلت و بهبود معيشت اعضاي هيأت علمي
۵/۳- توجه به حل مسائل اجتماعي، و توقعات اشتغال پذيري
۶/۳- توجه به حفظ و نگهداشت محيط زيست و جلوگيري از ايجاد آلودگي‌هاي زيست محيطي در برنامه‌هاي درسي
۷/۳- تعامل با دستگاه‌هاي اجرایي براي طراحي و اجراي دوره‌هاي كارورزي براي دانشجويان رشته‌هاي مختلف دانشگاهي با هدف آشنایي آنها با محيط كسب و كار
۸/۳- پرورش روحيه دانشجويان براي انجام كار گروهي
۹/۳- افزايش امكان دسترسي به اطلاعات و انتشار نتايج تحقيق
۱۰/۳- شايسته سالاري در بهره گيري از منابع انساني
۱۱/۳- ضابطه‌مندكردن توزيع جمعيت دانشجويي در زيرنظام‌هاي مختلف مبتني بر مأموريت‌هاي هر يك از زيرنظام‌ها و نياز جامعه
۱۲/۳- تسهيل مقررات و ضوابط جذب دانشجويان خارجي
۱۳/۳- طراحي جوایز علمي و پژوهشي ملي و بين المللي با هدف ايجاد رقابت و تقويت انگيزه و بنيه علمي و پژوهشي دانشگاه ها و مراكز تحقيقاتي و فناوري كشور
۱۴/۳- ايجاد آزمايشگاه‌هاي ملي با هدف جذب و به كارگيري نخبگان، برقراري ارتباط بين دانشمندان و ايجاد هم افزایي علمي و صرفه جویي در هزينه ها
۱۵/۳- تقويت و تحكيم جايگاه هيأته اي امناء به عنوان عالي‌ترين مرجع تصميم گيري در امور اداري، استخدامي، مالي، معاملاتي و تشكيلاتي از طريق بازنگري در تركيب و وظايف آن هيأت ها
۱۳/۳- تسهيل در برقراري ارتباطات علمي با دانشگاه‌ها و مراكز علمي معتبر بين‌المللي
۱۴/۳- تأسيس و توسعه نهادهاي واسط براي توليد نيمه صنعتي با بهره‌گيري از نتايج تحقيقات كاربردي
۱۵/۳- تقويت صندوق نوآوري و شكوفایي با هدف فراهم آوردن امكان تحقيقات زمان بر و خطرپذير
۱۶/۳- بازنگري در برنامه‌هاي درسي دانشگاهي با هدف افزايش سطح كيفي آموزش‌ها با تأكيد بر آموزش مهارت هاي زندگي اجتماعي، ايجاد دوره‌هاي چندرشته‌اي خاص مبتني بر برنامه توسعه مناطق كشور و تمركز بر اشتغال پذيري منطقه‌اي و ايجاد دوره‌هاي كارشناسي ارشد حرفه‌اي.
۱۷/۳- بازنگري در معيارهاي ارتقاء اعضاي هيأت علمي با هدف افزايش سهم پژوهش هاي مرتبط با مسائل و مشكلات اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و زيست محيطي
۱۸/۳- توسعه فعاليت هاي فرهنگي از طريق تقويت انجمن هاي دانشجويي
۱۹/۳- بازنگري مداوم در برنامه‌هاي آموزشي و محتواي دروس
۲۰/۳- تدوين نقشه راه پدافند غير عامل در حوزه علم و فناوري
۲۱/۳- تقويت مراكز رشد و پارك هاي علم و فناوري و شركت هاي زايشي و دانش بنيان و تأسيس مناطق ويژه فناوري
۲۲/۳- طراحي و استقرار نظام بالندگي اعضاي هيأت علمي
۲۳/۳- برگزاري دوره هاي مشترك آموزشي با دانشگاه هاي معتبر خارجي و مشاركت در اجراي طرح هاي پژوهشي و فناوري بين‌المللي
۲۴/۳- توسعه و تقویت کمی و کیفی واحدهای تحقیق و توسعه در صنعت و بنگاه های اقتصادی
۲۵/۳- تأسیس مراکز تحقیقاتی مشترک با مراکز معتبر علمی بین المللی
۲۶/۳- تدوین شاخص هایی برای ارزیابی اثربخشی پژوهش در ساختار اقتصادی
۲۷/۳- بازنگری در آیین نامه ها و مقررات آموزشی و پژوهشی با نگاه تسهیل گری در چرخش امور و ارتقاء کیفیت
۲۸/۳- ایجاد توازن در پژوهش‌های بنیادی، توسعه‌ای کاربردی
۲۹/۳- نیاز سنجی برای اولویت گذاری در انجام پژوهش‌هاي كاربردي و توليد فناوري
۳۰/۳- طراحی نظام اطلاعات و آمار پژوهش و فناوری
۳۱/۳- بازنگری در آیین‌نامه‌ها و عملکرد قطب‌های علمی به منظور هدفمندسازی و تعمیق فعالیت‌های پژوهشی در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی
۳۲/۳- الزام دانشگاه ها به ارائه برنامه‌های پژوهشی بلندمدت
۳۳/۳- تقویت انجمن‌های علمی به منظور نقش آفرینی بیشتر در سیاستگذاری و برنامه‌ریزی نظام علم و فناوری
۳۴/۳- تقویت تفکر برنامه‌ریزی و هوش برنامه‌ای معطوف به آینده پژوهی در نظام علمی
۳۵/۳- بازنگری در الگوی گسترش کمی آموزش عالی
۳۶/۳- برنامه ریزی به منظور شکل گیری و فعالیت نظام ملی نوآوری و نظام نوآوری بخشی
۳۷/۳- اولويت بخشيدن به تأمين اعتبار مورد نياز فصول آموزش و علم و فناوري در جريان تدوين بودجه‌هاي سنواتي
۳۸/۳- تأمين اعتبار لازم براي بازسازي و نوسازي تجهيزات آموزشي و پژوهشي دانشگاه ها و مراكز تحقيقاتي مورد نياز دانشگاه هاي برتر كشور
۳۹/۳- تسهیل استخدام اعضای هیأت علمی متعهد و کارآمد
۴۰/۳- مأموریت گرا کردن تحقیقات با هدف توسعه مرزهای دانش و تولید و تدوین دانش فنی
۴۱/۳- توجه ويژه به دانشگاه‌هاي برتر كشور با هدف رقابت پذیرکردن مدارک تحصیلی آنها با مدارک تحصیلی دانشگاه های بزرگ دنیا
۴۲/۳- حمایت از ایجاد شرکت های غیر دولتی توسعه فناوری و شرکت های خدماتی مهندسی با هدف تولید، انتقال و جذب فناوری
۴۳/۳- فراهم آوردن بسترهای قانونی لازم برای جذب سرمایه‌های خارجی در فعالیت‌های مرتبط با تحقیق و توسعه
۴۴/۳- فراهم آوردن زمینه مشارکت دانشگاهیان در روند تحول و اصلاح امور دانشگاه و جامعه، تصمیم سازی و تصمیم گیری، برنامه ریزی و مدیریت کشور
۴۵/۳- تأمین امنیت فکری و شغلی و فراهم آوردن شرایط مناسب اقتصادی، اجتماعی و علمی برای جذب و نگهداشت نیروهای کارآمد، نخبه و مستعد در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی داخل با هدف کمک به مهار مهاجرت نخبگان علمی از کشور
۴۶/۳- توسعه فن بازارهاي علم و فناوري، به ويژه در مناطق آزاد و مناطق مرزي
۴۷/۳- زمينه سازي براي حفظ دستاوردهاي علمي و فناوري دانشمندان و فناوران در قالب نظام حقوق مالكيت معنوي
۴۸/۳- تشكيل صندوق حمايت از تجاري سازي دستاوردهاي علم و فناوري
۴۹/۳- راه‌اندازي سامانه ارتباط جمعي علم و فناوري
۵۰/۳- توسعه ظرفيت نشر يافته‌هاي علمي
۵۱/۳- استقرار نظام ثبت اختراع مبتني بر مميزي
۵۲/۳- رعايت اصل شايسته سالاري در انتخاب مديران دانشگاهي، مراكز پژوهشي و فناوري و شركت‌هاي زايشي.