فیلم بیانیه نیست، زندگی است

فیلم چیزی نیست که سلیقه‎‎‎ی شخص باشد؛ مثلاً بگویند فیلم را برای نخبگان ساخته‎‎‎اند، فیلم را برای نخبگان نمی‎‎‎سازند. بعضی فیلم‎‎‎ها آن جاذبه‎‎‎ای را که باید، ندارند. داستان‎‎‎نویس‎‎‎هایی مثل بالزاک، داستایوسکی هستند که بعد از چند صفحه خواننده را با خود می‌برند و نمی‌توانی داستان‎‎‎هایشان را زمین بگذاری؛ در واقع دیگر این شما نیستید که انتخاب می‎‎‎کنید که مثلاً بالزاک بخوانید یا نه. البته تفاوت هست؛ مثلاً ممکن است عده‎‎‎ای حوصله‎‎‎شان از آلزایمر سر برود، اما داستان آلزایمر روان است و می‎‎‎شود دنبال کرد که داستان به کجا ختم می‎‎‎شود.

هنوز هم از فلسفه دفاع می کنم

این لطفی که به من شده قدری غیر منتظره بود. اما وقتی که بعضی از بهترین مردان یک کشور به یک نفر لطف می کنند باید قدر آن را بداند و سپاسگزار باشد، من سپاسگزارم از اینکه به من لطف شده است. من اصرارم این بود که این جایزه به نام یکی از استادان نسل من و استاد دکتر سیدیحیی مهدوی باشد. البته این گونه کارها، کار لازمی بود چرا که فلسفه مظلوم است. هیچ علمی نیاز به دفاع ندارد. اما فلسفه نیازمند دفاع است و باید از خودش دفاع کند. از روز اول در موضع دفاع بوده و هم اکنون هم در موضع دفاع است. من همه عمری را که به فلسفه مشغولم به سقراط اندیشیده ام و چون درنیافتم سر زندگی و تفکر سقراط را هنوز نتوانسته ام چیز شایسته ای را درباره او بنویسم اما دریافته ام که سقراط در موضع دفاع بوده است.

درباره فرهنگ

فرهنگ صرف مجموعه آداب و رسوم ره‌آموز زندگي و علم و عمل رسمي نيست، بلكه بيشتر جايگاه و زمينه راه جستن و ارزش گذاشتن و انتخاب كردن است. به ضرورت بايد پذيرفت كه فرهنگ از زندگي آدمي منفك نبوده است و نيست تا آنجا كه مي‌توان آدميت آدمي را در بستگي‌اش به فرهنگ دانست. تا دوران جديد فرهنگ در بحث و نظر جايي نداشت و در زبان‌هاي اروپايي از آن حرفي زده نمي‌شد. ما هرگز نمي‌توانيم به تعريف دقيقي از فرهنگ برسيم زيرا فرهنگ با وجود و زندگي و علم و عمل ما درآميخته است. حتي اگر فرهنگ را امري واقعي ندانيم بايد بپذيريم كه وجهي از تاريخ تحقق يافته وجود آدمي است كه از او مستقل انگاشته مي‌شود.

معنی مدینه نظم است نه شهر

امروز قصد دارم نظم عمومی را از دیدگاه و نظر یونانیان ادامه دهم. همه می‎دانیم تاریخ یونانیان آغاز تاریخ غربی است، غرب آغاز تاریخ را تاریخ یونان قرار داده است، باید توجه داشته باشیم که یونانیان انصافاً کارهای بزرگی انجام داده‎اند.آن‎ها پرسیدند نظم چیست؟ ارسطو بنیان‎گذار مدینه را «هیپوداموس» می‎داند. نمی‎دانم در تاریخ آیا درست است که شخص را بنیان‎گذار مدینه دانست؟ به‌ هر روی، هیپوداموس معمار قانون‎گذار بوده است. اگر بخواهیم بگوییم ارسطو بیهوده این مطلب را عنوان کرده است که اولین بنیان‌گذار مدینه را شخص معرفی می‎کند، لااقل لازم است پیش از این بپرسیم وجه سخن فیلسوف چیست؛ زیرا فیلسوف نمی‎تواند سخن گزافه بگوید.مدینه یک معنایی دارد، در واقع مدینه یک نظم است، آن را به شهر ترجمه کرده‎اند که آن را از معنای خود دور می‎کند، این تعبیر غلطی است و ارسطو نیز نمی‎گوید بنیان‎گذار شهر هیپوداموس است، بلکه می‎گوید بنیان‎گذار مدینه هیپوداموس است.

چاره‌ای جز عقل نداریم

وقتی نوشته هایم را دیشب مرور می کردم دیدم که مطالبم چندان روشن نیست. می خواستم نسبت بین نقل و عقل را در تاریخ اسلامی بیان کنم. ما یک حرف هایی در مشهورات می زنیم و عقل و نقل را تکرار می کنیم. مشهور که فکر نمی خواهد. در اصطلاح اهل منطق و اصول، وقتی می گوییم مشهور، منظور چیزی است که قبول شده و همه می شناسند و می پذیرند. مشهور است که یک تقابلی بین عقل و نقل گذاشته می شود. گویی که دو مقوله کاملاً جدا و مجزا هستند. کسانی ممکن است بگویند دو قلمرو ناسازگار و غیر قابل جمع هستند و کسانی هم می گویند کاملاً قابل جمع اند.

تفکر آشتیانی عین فلسفه بود

همین ابتدا بگویم که حرف قابل ذکری درباره حاج ملا هادی سبزواری و مرحوم سید جلال الدین آشتیانی آماده نکرده ام. بنابراین می‌خواهم خاطره بگویم، یکی از غنیمت‌های زندگی من آشنایی با استاد آشتیانی در نیم قرن پیش است، ایشان تا زمان حیاتشان با بنده ارتباط داشتند و قرار بود از مشهد به تهران بیایند و در همین مؤسسه حکمت و فلسفه به فعالیت‌های خود ادامه دهند که دیگر این امر فراهم نشد.

رسم اسراف دست نخورده باقی مانده است

به حضار محترم و استادان گرامی خیر مقدم عرض می کنم و بسیار خوشوقتم که عده ای از مقام های مسئول کشاورزی کشور و من جمله دو وزیر سابق به این مجلس تشریف آورده اند. ما به همکاری و همراهی بیشتر سیاست و علم و قرار دادن علوم در جایگاه خاصی که در جامعه باید داشته باشند نیاز داریم. تاریخ رابطه علم و کشاورزی در یکصد سال اخیر تاریخ چندان خوشایندی نیست. ما علم را وارد کشاورزی نکردیم بلکه در رسم و آیین کشاورزی دخالت کردیم زیرا نمی دانستیم که با کشاورزی چه کنیم.

آینده و آینده نگری

به من گفته اند که چند دقیقه ای راجع به فلسفه و آینده نگری چیزی عرض کنم. ما هم مثل همه کشورها به آینده نگری علمی برای برنامه ریزی نیاز داریم زیرا برنامه ریزی ها بر اساس آینده نگری علمی صورت می گیرد. اما آینده نگری علمی مقدمات و شرایط و زمینه ای دارد که به دل و جان مردمان پیوسته است و نویسندگان و شاعران و فیلسوفان در تمهید و فراهم آوردن آن مشارکت داشته اند. من که شاگرد مدرسه فلسفه هستم اعتقاد دارم که جهان جدید و متجدد جهان تحول و تغییر است و این تحول در صد سال اخیر در همه جا و به خصوص در جهان توسعه نیافته باید بر وفق برنامه انجام شود.

مهندس، مثال انسان دوره جدید است

اگر من در مجلسی بودم که قرار بود نام کسی با روز مهندسی قرین شود با نام نصیرالدین طوسی موافقت نمی‌کردم. تصور نشود که به نصیرالدین احترام نمی‌گذارم؛ وی یکی از بزرگان تاریخ ما و یکی از جامع‌ترین اصحاب علم در همه زمانهاست. اصلاً بالاتر بگویم که نصیرالدین یک اعجوبه است. نصیرالدین منجم، ریاضی‌دان، طبیب، فیلسوف و سیاست‌مدار و فقیه و متکلم و عالم به عرفان نظری است و البته از مهندسی زمان خود ـ می‌دانید که مهندسیِ آن زمان با مهندسی الانِ شما تفاوت دارد ـ نیز اندکی بهره داشته است. پس او در جداول مهندس نیست، بلکه فیلسوف و طبیب و منجم و سیاست‌مدار است، ولی این نام‌گذاری در اینجا یک حسن بزرگ برای شخص من دارد که آن را بهانه کنم و بپرسم.

شرایط نقد کتاب نداریم