فلسفه تنها یکی از چهار قسم تفکر است

چند سال پیش، قصد داشتم رساله‌ای با عنوان «درباره فلسفه» بنویسم درباره اینکه «فلسفه چیست؟» از این رو، به بعضی از آثار مراجعه کردم که از قضا، یکی از آنها رساله «فلسفه چیست؟» هایدگر بود. این کتاب، عبارت‌های مشکلی داشت و من با توجه به آشنایی اندکی که با فلسفه اسلامی داشتم می‌خواستم این اثر را با اصطلاحات خودمان ترجمه کنم. از آنجایی که من نوشته‌هایم را چندین بار می‌خوانم و در نهایت هم نمی‌پسندم و آن را رها می‌کنم از قضا، این رساله را زیاد نخواندم و آن را از فرانسه ترجمه کردم چراکه آلمانی نمی‌دانستم. قصدم از بیان این جزئیات این است که بگویم در ترجمه این اثر چندان دقت به خرج ندادم.

دانشگاه باید به اقتضاء طبیعتش عمل کند

خوشوقتم که فرصت یافته ام در حضور استادان و دانشگاهیان نکاتی در باب دانشگاه و آموزش و پژوهش بگویم. دانمشگاه مثل مدارس قدیم صرفاً وظیفه آموزش ندارد بلکه باید به پژوهش هم بپردازد. از قرن هجدهم یعنی از همان ابتدا که دانشگاه (یونیورسیتی) به وجود آمد بنا بر این بود که آموزش و پژوهش توأم باشد و تعادل میان این دو حفظ شود. ضامن این تعادل را هم فرهنگ می دانستند. دانشگاه می بایست چراغی در راه ساختن و پیشرفت جامعه جدید باشد. ما که دانشگاه تأسیس کردیم به یک اعتبار نمی توانستیم دانشگاه نداشته باشیم اما چندان نیازی هم به آن حس نمی کردیم یا نیازمان بیشتر نیاز حیثیتی بود. به این جهت دانشگاه ما همان مدرسه قدیم بود که در آن علوم جدید تدریس می شد و پژوهش در آن جایی نداشت. از حدود پنجاه سال پیش کم و بیش پژوهش هم جایی در دانشگاه پیدا کرد و در دهه¬های اخیر اعتنای به آن بیشتر شد.

ملاحظاتی کوتاه در باب آینده نگری

آینده نگری گرچه سابقه یکصد ساله دارد و قواعدش کم و بیش تدوین شده است یک علم نظری نیست یعنی علمی نیست که آن را در مدرسه بیاموزند و در همه جا یکسان به کار برند. اگر ژاپن با شرایط اقلیمی نه چندان مساعد تا حدودی توانایی آینده  نگری دارد و کشورهای با امکان  های مادی کافی و شرایط مساعد از عهده آن برنمی آیند لابد آینده  نگری شرایط و اسباب و عللی می  خواهد که همه جا نیست یا موانعی هست که  افق آینده را می  بندد و چشم  ها آن را نمی  بینند. آینده  نگری علم عملی به معنی اصطلاحی آن هم نیست که شامل اخلاق و سیاست و تدبیر منزل می  شده است بلکه علم عمل است.  به عبارت دیگر آینده -نگری محصول خردی است که از آن به خرد عملی و فضیلت عقلی تعبیر شده است. این خرد را با هوش و علم اشتباه نباید کرد زیرا هوش امر روان  شناسی و فردی است و علم رسمی هم آموختنی است اما خرد و خردمندی در نظم عمومی و زندگی اجتماعی و فهم تاریخی ظاهر می  شود. 

جهان امروز بی خردترین جهان های همه تاریخ هاست

وقتی که وی به تئولوژی می پردازد باید همراه لفظ باشید تا بفهمید مراد از تئولوژی چیست وگرنه اینگونه برداشت می شود که نویسنده با خداشناسی مخالف است، در صورتی که عبدالکریمی با خداشناسی مخالف نیست. اما اگر این خداشناسی را در شعر و عرفان فارسی ببرید. خدادانی در مقابل خداخوانی می شود. نه اینکه خدای نکرده خدای دانی عیب باشد. شاید اولین کسی که به تئولوژی می پردازد، ارسطو در کتاب مابعدالطبیعه است. او در این کتاب چند جمله دارد. می گوید: تئولوژی تاج فلسفه اولی است. او نه مابعد الطبیعه می گفته و نه امور عامه. او فلسفه اولی می گفته است.

مسائل اکنونمان را از فلسفه بپرسیم

فلسفه، چیزی نیست که به دیروز و گذشته تعلق داشته و زمان آن سرآمده باشد. فلسفه برای اکنون و آینده است. ما باید ببینیم فلسفه چگونه می‌تواند دست ما را بگیرد. اینها جملاتی است ازگفتاررضا داوری اردکانی که در دومین سمینار «تأملی بر وضع فلسفه در ایران» ایراد شده است. این سمینار در تاریخ 3/11/1395 به همت گروه تاریخ و تمدن غرب پژوهشکده غرب شناسی و علم پژوهی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شده است.

طباطبایی در دوره ای که برهوت بی وطنی گسترش می یابد به وطن می اندیشد

من در مورد ایران تحقیقی نکرده ام که اینجا گزارشی از آن بدهم اما چون ایران در نظر و اندیشه های آقای دکتر طباطبایی، که این مجلس برای ادای احترام به ایشان تشکیل شده است، جلوه خاص دارد، من هم برای ادای احترام به ایشان از بستگی به ایران می گویم. نسبت من با ایران نه احساساتی صرف است و نه با عقل انتزاعی به ایران می اندیشم. یعنی احساسات ایران پرستی و فخر جویی و سودای تجدید عظمت روزگاران گذشته ندارم. جهان وطن هم نیستم که بگویم به عنوان یک فرد آزاد تفاوت نمی کند که کجا باشم و هرجا باشم مهم این است که آزاد و از حقوق بشر برخوردار باشم.

سه ساحت زندگی بشر

وقتی یک دانشجوی فلسفه درباره کیفیت سخن می گوید توقع اینست که از معنی منطقی و فلسفی آن بگوید ولی در اینجا کیفیت به معنی رایج آن در نظم تولید و تجارت منظور است. کیفیت به معنی چگونگی است و مفهومی عام است که آن را تعریف نمی توان کرد. هر چند که آن را در موارد خاص و در ساخته های فرهنگی و صنعتی و حرفه ای و اداری و حتی در رفتار و گفتار مردمان می توان دید و بازشناخت. گزارش هایی که درباره کیفیت (که پیداست مراد کیفیت مطلوب در کالاهای تولیدی است) و لزوم رعایت قواعد و شرایط حصول آن در این مجلس ایراد شد، همگی مفید و راهنماست.

اومانیسم صرف یک رای یا نظر نیست

اومانیسم برای من از جوانی یک مسئله بوده است و دوستان و نزدیکانم می دانند که چه گرفتاری هایی با آن داشته ام و مخصوصاً وقتی اومانیسم تبدیل به یک شعار و برچسب شد، این گرفتاری شدت پیدا کرد. وقتی نویسنده نامدار فرانسوی سارتر یک سخنرانی ایراد کرد و در آن صورت زمخت و خشنی از اومانیسم به دست داد، طبیعی بود که اومانیسم به یک شعار مبدل شود چنانکه بعد از آن کسی کتابی نوشت و جامعه شناسی را اومانیست دانست و ... اومانیسم یعنی چه؟ زمانی که دانشجوی لیسانس بودم، دکتر عیسی صدیق اومانیسم را در کتاب درس تاریخ فرهنگ ایران و اروپا یکبار فرهنگ پژوهی ترجمه کرده بود اما در چاپ بعدی کتاب این اصطلاح را به بشردوستی تغییر داد ولی اومانیسم نه فرهنگ پژوهی است و نه بشردوستی.

اهل فلسفه با هنرمندان نسبتی دو‌گانه دارند

اهل فلسفه با هنر و هنرمندان نسبتی دو‌گانه دارند من خودم را در جانب هنر می‌دانم. هنر تقلید نیست و کمال آدمی را نشان می‌دهد. ما چنان که باید عزت و قدر هنر را نمی‌دانیم و با هنر تعارف می‌کنیم. ما به فردوسی احترام می‌گذاریم اما نمی‌دانیم که او کیست؟ ما نمی‌دانیم جایگاه سعدی کجاست و اگر سعدی نبود زبان فارسی کجا بود؟ یکی از بزرگترین دانشمندان ما قطب‌الدین شیرازی و معاصر سعدی است. مینیاتور با شعر ارتباط دارد. مینیاتوریست نمی‌تواند اهل شعر نباشد. کاری که بهزاد کرده سراسر غزل و مینیاتور است. حضور بنده در این مراسم بخشی به دلیل ارادتم به مولف این کتاب است و جایگاه مولف کتاب از شیوه سخنان وی پیدا بود. امروز خوشحالم که همچنان مولفان جوانی هستند که دغدغه کتاب و پژوهش و مطالعه و هنر را در وجود خود دارند.

باید بیندیشیم چرا وضع اخلاقی خوبی نداریم

رضا داوری اردکانی در ابتدای سخنانش اظهار داشت: تعلیم و تربیت و اخلاق به هم پیوسته اند، هر چند که اخلاقی بودن را نمی ­توان آموخت. آنچه در اخلاق آموختنی است اوصاف صفات و فضایل اخلاقی است. اخلاق با تذکر به وجود می‌ آید. بسیار خوبست که فضایل اخلاقی در وجود آدمی ملکه شود و البته صاحبان این ملکه رفتار خوب و اخلاقی دارند اما اخلاق برایشان عادت شده است. اینها شاید در شرایط سخت که باید تصمیم اخلاقی بگیرند همیشه از عهده برنیایند. به این جهت است که می­ بینیم صاحبان زهد و تقوا چون همه زشتی ­ها و ناروایی ­ها را با عادات اخلاقی خود می ­سنجند در برابر ناروایی ­های ناآشنا هیچ تکلیفی احساس نمی ­کنند و ساکت می ­مانند.