بدون تفکر نظم و عقل و صلاح وجود ندارد

فلسفه یا به طور کلی تفکر لازمه اعتدال و نظم و درست زندگی کردن است. یعنی بدون تفکر نظم و عقل و صلاح و سلامت وجود ندارد. اینکه در دوران جدید میان علم و فلسفه و اخلاق و سیاست جدایی افتاده است امری است که متفکران باید در باب آن تأمل کنند. البته گرفتاری-هایی از این قبیل همواره بوده است زیرا ما محدودیم و اقتضای محدودیت افتادن در بند تعارض ها و تضادها است. نکته ای که باید به آن توجه شود این است که عقل همواره و در همه دوران ها به یک معنی نبوده است. آنچه اکنون و در زمان ما نام خرد و عقل دارد بیشتر همان نظم و هماهنگی است که در نظم اداری و رفتار و گفتار عمومی وجود دارد و وقتی به علم و فهم می آییم عقل، بیشتر با هوش اشتباه می شود. هوش یک امر بیولوژیک و ژنتیک است اما عقل امر عمومی است.

علم با نظر سیاسی ساخته نمی‌شود

علوم انسانی و فلسفه در کشور ما گرچه باهم بیگانه نبودند اما رفاقت و نسبتی هم باهم نداشتند. مرحوم استاد دکتر غلامحسین صدیقی به ما فلسفه یونان و جامعه شناسی درس می‌داد. در آن زمان هنوز علوم اجتماعی وجود نداشت؛ نه فقط دانشکده علوم اجتماعی نبود بلکه گروه‌های مربوط به این رشته هم بعدها تشکیل شد. در آن سال‌هایی که ما دانشجو بودیم، این رشته تنها در فلسفه تدریس می‌شد. عنوان «جامعه شناسی» (سوسیولوژی) نام عجیبی است که «آگوست کنت» آن را با ترکیب لفظ یونانی و لاتینی ساخت. مرحوم غلامحسین صدیقی هم به خوبی آن را به «جامعه‌شناسی» ترجمه کرده است. این رشته (علوم اجتماعی) در انگلستان و فرانسه قوام پیدا کرد، البته این را هم بگویم که این رشته در این کشورها در شرایط خاص قوام پیدا کرد. قوام پیدا کردند تا به حل تعارضات بپردازد.

سعدی به ایران قدیم توجه دارد

اینکه سعدی و کنفوسیوس چه نسبتی با هم دارند، ماجرایی دشوار و آسان است. دشوار از این جهت که جهان کنونی شرق را به دشواری می شناسد و تفسیری که از تفکر چینی و تفکر شرق دور به طور کلی می شود، تفاسیری است که جای حرف و بحث دارد یا لااقل برای من جای تامل دارد. اگر بخواهم بیان فلسفی این حرف را بگویم باید اشاره کنم که جهان متجدد از لایه های متفاوت تجدد، قرون وسطی، تفکر یونانی و... باید بگذرد تا به تفکر شرقی برسد و این مساله بسیار دشواری است. حکما هرجا باشند، هر وقت باشند و متعلق به هر دورانی باشند، در جایی به هم می رسند و هم زبانی پیدا می کنند. همه حکما، انبیا و متفکران و شاعران در عین اختلاف هایی که با یکدیگر دارند، در جایی با هم، هم زبانی پیدا می کنند. بنابراین ما می توانیم بین سعدی و کنفوسیوس هم هم زبانی ها ببینیم. 

آینده نگری از لوازم مدرنیته است

آینده نگری کار کسانی است که در این رشته مهارت دارند. من نه آینده نگری می دانم و نه آینده نگر هستم. کار اهل فلسفه این است که بگویند چیزها چگونه ممکن می شود؛ یعنی از دلایل و امکان چیزها بگویم. بنابراین به حکم شغل علمی و معلمی فلسفه که دارم اگر بتوانم حرفی بزنم، چیزی که می توانم بگویم این است که؛ آینده نگری چیست؟ آینده نگری شرایطش چیست؟ و چگونه ممکن می شود؟

ایران همواره کشور علم بوده است

اینکه ما روز مهندس را جشن می‌گیریم و تبریک میگوییم و هدیه‌ کوچکی به مهندسان و استادان و دانشمندان برجسته مهندسی کشور اهدا می‌کنیم، نشانه احترام به علم و مهندسی است. ما در واقع علم را عزیز می‌‌داریم و اصولاً وظیفه فرهنگستان هم احترام و اعزاز علم است. استقبالی هم که از مراسم شده است نشان می‌دهد که نزد ما مثل همیشه علم عزت دارد هرچند که در کار پژوهش از مشکلات نباید چشم پوشید. روی هم رفته علم در کشور ما پیشرفت کرده و یکی از دلایل آن هم استعداد و علاقه دانشجویان و سابقه تعلق خاطر به علم است. این کشور همواره کشور علم بوده است

ضرورت ارتباط فلسفه و علوم اجتماعی

مراسم رونمایی از دو کتاب «دیالکتیک و تفاوت» نوشته آلن نری با ترجمه عماد افروغ و «شرحی بر دیالکتیک روی بسکار» به قلم افروغ، سه شنبه ۲۷ بهمن در قالب هشتادمین نشست «راویان اندیشه» در فرهنگسرای اندیشه برگزار شد.رضا داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم و چهره ماندگار فلسفه کشورمان به عنوان یکی از میهمانان و سخنرانان در  این نشست حضور داشت. وی گفت: چندوقت پیش آقای دکتر افروغ این دو جلد کتاب را برای من فرستادند  ولی من بخاطر وقت کمی که داشتم و اینکه الان دیگر پیر شده ام و خیلی نمی توانم مطالعه کنم فرصت مطالعه کل اثر را نداشتم و فقط وقت کردم مروری بر روی آنها داشته باشم. با این حال خیلی خوشبختم که با شیوه فکری که جناب افروغ به آن توجه کردند و گسترشش دادند آشنا شدم. اینکه ایشان قصد دارند نظریان بسکار را به ملاصدرا تقریب کنند هم بسیار به جا و به حق است. به هر روی قصدمن صحبت درباره بسکار نیست چون همانطور که آقای افروغ هم اشاره کردند زبان بسکار بسیار سخت است ومن در مقامی نیستم که درباره آراء او بحث کنم.

به علوم انسانی اهمیت نمی دهیم

رضا داوری‌اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم با انتقاد از پذیرفتن تقسیم‌بندی علوم از دیدگاه اروپاییان گفت: ما علم را از اروپا اقتباس کردیم بدون اینکه نیازش را بدانیم، ما با مساله به علم نگاه نکردیم در حالی که علم باید پاسخ مساله باشد، در غیر این صورت انبار کردن علم برای جامعه کاربرد ندارد. رضا داوری‌اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم دوشنبه (21 دی‌ماه 1394) در مراسم بزرگداشت پنجاهمین سالگرد تاسیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی طی سخنانی با اشاره به تاریخ تاسیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: 50 سال پیش با کمک دکتر حجت و با مدیریت پدرانه مرحوم بروجردی پژوهشکده‌های کوچکی که در حوزه علوم انسانی فعال بودند، ادغام شدند.

تاریخ علم، نقد گذشته است

خوشامد می گویم به استادان و همکاران و حضار گرامی و متشکرم از برگزارکنندگان و مخصوصاً از استاد گرامی آقای دکتر جواد صالحی که سمیناری برای بحث درباره مباحث نور و موقع و مقام تاریخی ابن هیثم بنیانگذار علم مناظر تشکیل داده اند. برگزاری این سمینار از چند جهت اهمیت دارد.  یکی اینکه ما نیاز داریم ابن هیثم را بیشتر بشناسیم و تا کنون چنانکه باید به او نپرداخته  ایم. در دوران جوانی من، ابن هیثم را مصری می خواندند. مصر هم سابقه تاریخی دارد و هم در زمان ابن هیثم حکمرانان آنجا به دانش اهمیت می داده اند، مع هذا مصر کانون علم و جایگاه دانشمندان بزرگ جهان اسلام نبود. بیشتر دانشمندان بزرگ آن زمان در همه علوم ساکنان سرزمین میان سیحون و دجله و فرات بودند. دارالعلم ها هم بیشتر در خراسان بود. درست است که خلفای فاطمی مروج علم بودند و مدرسه ازهر را تأسیس کردند اما به هر حال مراکز علم اسلامی در بخارا و مرو و طوس و نیشابور و ری و اصفهان و بغداد و بصره و ... بود.

احمدی حساب کتاب‌های «سمت» را دارد

مراسم اعطای ششمین جایزه علمی «استاد دکتر علیمحمد کاردان» و تجلیل از مقام علمی حجت‌الاسلام دکتر احمد احمدی، رییس سازمان انتشارات «سمت» با حضور غلامعلی حداد عادل، آیت‌الله مصطفی محقق داماد، رضا داوری اردکانی، محمد جوادی‌پور، محسن جهانگیری و  چند تن از چهره‌های فرهنگی و دانشگاهی کشور به همراه خانواده دکتر کاردان دوشنبه، 14 دی‌ماه در فرهنگسرای ارسباران برگزار شد. سخنان حدادعادل را اینجا بخوانید.داوری اردکانی گفت: محضر دکتر احمدی، محضر والایی است. نزدیک 50 سال است که دکتر احمدی را می‌شناسم. محضر ایشان به هیچ عنوان خسته‌کننده نیست، زیرا بسیار باصفا و خوش‌خلق است. وی با بیان خاطراتی از حجت‌الاسلام احمدی اظهار کرد: هر دو علاقه‌مند به فلسفه هستیم. وی تلاش بسیاری برای چاپ کتاب‌های خوب و کاربردی در انتشارات «سمت» کرده و البته هیچ کتابی از این انتشاراتی را به کسی هدیه نمی‌دهد. وی حساب کتاب‌های نشر خود را دارد.

ملاحظاتی درباره حکمت

حکمت علمی نیست که بتوان با تشخیص موضوع و ذکر مسائل و روش حد آن را معین کرد. ما حکمت را از آن جهت که می توانیم بهره ای از آن داشته باشیم یا به هر حال کسانی در طی تاریخ از آن بهره داشته اند، می شناسیم البته کسانی از اهل نظر و معرفت درباره حکمت و در وصف آن سخن ها گفته اند وقتی در وصف و بیان چیزی مطالب گوناگون گفته می شود باید درک آن بسیار دشوار باشد. مع هذا برای نزدیک شدن به معنی حکمت راه هایی وجود دارد یکی اینکه ببینیم کسانی که به نام حکیم خوانده می شوند چه وصف یا اوصاف مشترکی دارند زیرا قاعدتاً باید این وصف مشترک باشد که آنها را شایسته نام و عنوان حکیم کرده است. با کاربرد این روش معلوم می شود که فلسفه تمام یا جزئی از حکمت یا جزء لازم آن نخواهد بود زیرا در تاریخ کسانی چون سلیمان نبی و لقمان و لاتوتسه و کنفوسیوس و بوذر جمهر حکیم خوانده شده اند و در میان شاعران فردوسی و خیام و سنایی و ناصرخسرو و نظامی عنوان و لقب حکیم دارند.