پیدا و پنهان عقل

از احسان و لطفی که به من فرمودید، تشکر میکنم. شاید بد نباشد که ابتدا درباره روش کار خود مختصری عرض کنم. من وقتی چیزی مینویسم قصدم اثبات یا رد رأی و نظری نیست بلکه مراد فهمیدن است و سعی میکنم فارغ از مخالفت و موافقت های رسمی بنویسم و فلسفه را با سلیقههای سیاسی میزان نکنم. البته موافقت و مخالفت در زندگی عادی چیز بدی نیست بخصوص در این زمان که سیاست همهکاره است نمیتوان از آن برکنار بود. من هم فارغ از سیاست نیستم اما آنچه می نویسم برای رد یا تأیید یک سیاست نیست زیرا با اینکه کتابهای فلسفه پر از مخالفت و موافقت است فلسفه با تفکر ابتدا می-شود و در تفکر قصد مخالفت و موافقت نیست معهذا صرفنظر از اجمالی که در گفتهها و نوشتههایم وجود دارد گاهی به رسم بزرگانی مثل سبزواری  هنوز مسئله را طرح نکرده، نظر خود را میگویم و مینویسم.

فردید در این دنیا احساس غربت می کرد

بنده در سال ۱۳۳۶ با مرحوم فردید از طریق مرحوم مهدوی آشنا شدم به این شکل که یک روز وقتی با مرحوم مهدوی کلاس داشتیم ایشان آقای فردید را هم همراه خود آوردند و از ایشان خواستند که برای ما حرف بزند بنده با اینکه هیچ چیز از حرف هایشان نفهمیدم ولی علاقمند ایشان شدم. ترجمه های مرحوم فردید نظیر نداشت به طوری که مرحوم یحیی مهدوی که یکی از بهترین مترجمان کشورمان هستند و کتاب «مابعدالطبیعه» را ترجمه کردند می گوید وقتی ترجمه مرحوم فردید را از این کتاب می خوانیم طوری از خواندن آن لذت می بریم که گویی ترجمه نمی خوانیم و کتاب تالیف خود ایشان است.

بدون تفکر نظم و عقل و صلاح وجود ندارد

فلسفه یا به طور کلی تفکر لازمه اعتدال و نظم و درست زندگی کردن است. یعنی بدون تفکر نظم و عقل و صلاح و سلامت وجود ندارد. اینکه در دوران جدید میان علم و فلسفه و اخلاق و سیاست جدایی افتاده است امری است که متفکران باید در باب آن تأمل کنند. البته گرفتاری-هایی از این قبیل همواره بوده است زیرا ما محدودیم و اقتضای محدودیت افتادن در بند تعارض ها و تضادها است. نکته ای که باید به آن توجه شود این است که عقل همواره و در همه دوران ها به یک معنی نبوده است. آنچه اکنون و در زمان ما نام خرد و عقل دارد بیشتر همان نظم و هماهنگی است که در نظم اداری و رفتار و گفتار عمومی وجود دارد و وقتی به علم و فهم می آییم عقل، بیشتر با هوش اشتباه می شود. هوش یک امر بیولوژیک و ژنتیک است اما عقل امر عمومی است.

علم با نظر سیاسی ساخته نمی‌شود

علوم انسانی و فلسفه در کشور ما گرچه باهم بیگانه نبودند اما رفاقت و نسبتی هم باهم نداشتند. مرحوم استاد دکتر غلامحسین صدیقی به ما فلسفه یونان و جامعه شناسی درس می‌داد. در آن زمان هنوز علوم اجتماعی وجود نداشت؛ نه فقط دانشکده علوم اجتماعی نبود بلکه گروه‌های مربوط به این رشته هم بعدها تشکیل شد. در آن سال‌هایی که ما دانشجو بودیم، این رشته تنها در فلسفه تدریس می‌شد. عنوان «جامعه شناسی» (سوسیولوژی) نام عجیبی است که «آگوست کنت» آن را با ترکیب لفظ یونانی و لاتینی ساخت. مرحوم غلامحسین صدیقی هم به خوبی آن را به «جامعه‌شناسی» ترجمه کرده است. این رشته (علوم اجتماعی) در انگلستان و فرانسه قوام پیدا کرد، البته این را هم بگویم که این رشته در این کشورها در شرایط خاص قوام پیدا کرد. قوام پیدا کردند تا به حل تعارضات بپردازد.

سعدی به ایران قدیم توجه دارد

اینکه سعدی و کنفوسیوس چه نسبتی با هم دارند، ماجرایی دشوار و آسان است. دشوار از این جهت که جهان کنونی شرق را به دشواری می شناسد و تفسیری که از تفکر چینی و تفکر شرق دور به طور کلی می شود، تفاسیری است که جای حرف و بحث دارد یا لااقل برای من جای تامل دارد. اگر بخواهم بیان فلسفی این حرف را بگویم باید اشاره کنم که جهان متجدد از لایه های متفاوت تجدد، قرون وسطی، تفکر یونانی و... باید بگذرد تا به تفکر شرقی برسد و این مساله بسیار دشواری است. حکما هرجا باشند، هر وقت باشند و متعلق به هر دورانی باشند، در جایی به هم می رسند و هم زبانی پیدا می کنند. همه حکما، انبیا و متفکران و شاعران در عین اختلاف هایی که با یکدیگر دارند، در جایی با هم، هم زبانی پیدا می کنند. بنابراین ما می توانیم بین سعدی و کنفوسیوس هم هم زبانی ها ببینیم. 

آینده نگری از لوازم مدرنیته است

آینده نگری کار کسانی است که در این رشته مهارت دارند. من نه آینده نگری می دانم و نه آینده نگر هستم. کار اهل فلسفه این است که بگویند چیزها چگونه ممکن می شود؛ یعنی از دلایل و امکان چیزها بگویم. بنابراین به حکم شغل علمی و معلمی فلسفه که دارم اگر بتوانم حرفی بزنم، چیزی که می توانم بگویم این است که؛ آینده نگری چیست؟ آینده نگری شرایطش چیست؟ و چگونه ممکن می شود؟

ایران همواره کشور علم بوده است

اینکه ما روز مهندس را جشن می‌گیریم و تبریک میگوییم و هدیه‌ کوچکی به مهندسان و استادان و دانشمندان برجسته مهندسی کشور اهدا می‌کنیم، نشانه احترام به علم و مهندسی است. ما در واقع علم را عزیز می‌‌داریم و اصولاً وظیفه فرهنگستان هم احترام و اعزاز علم است. استقبالی هم که از مراسم شده است نشان می‌دهد که نزد ما مثل همیشه علم عزت دارد هرچند که در کار پژوهش از مشکلات نباید چشم پوشید. روی هم رفته علم در کشور ما پیشرفت کرده و یکی از دلایل آن هم استعداد و علاقه دانشجویان و سابقه تعلق خاطر به علم است. این کشور همواره کشور علم بوده است

ضرورت ارتباط فلسفه و علوم اجتماعی

مراسم رونمایی از دو کتاب «دیالکتیک و تفاوت» نوشته آلن نری با ترجمه عماد افروغ و «شرحی بر دیالکتیک روی بسکار» به قلم افروغ، سه شنبه ۲۷ بهمن در قالب هشتادمین نشست «راویان اندیشه» در فرهنگسرای اندیشه برگزار شد.رضا داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم و چهره ماندگار فلسفه کشورمان به عنوان یکی از میهمانان و سخنرانان در  این نشست حضور داشت. وی گفت: چندوقت پیش آقای دکتر افروغ این دو جلد کتاب را برای من فرستادند  ولی من بخاطر وقت کمی که داشتم و اینکه الان دیگر پیر شده ام و خیلی نمی توانم مطالعه کنم فرصت مطالعه کل اثر را نداشتم و فقط وقت کردم مروری بر روی آنها داشته باشم. با این حال خیلی خوشبختم که با شیوه فکری که جناب افروغ به آن توجه کردند و گسترشش دادند آشنا شدم. اینکه ایشان قصد دارند نظریان بسکار را به ملاصدرا تقریب کنند هم بسیار به جا و به حق است. به هر روی قصدمن صحبت درباره بسکار نیست چون همانطور که آقای افروغ هم اشاره کردند زبان بسکار بسیار سخت است ومن در مقامی نیستم که درباره آراء او بحث کنم.

به علوم انسانی اهمیت نمی دهیم

رضا داوری‌اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم با انتقاد از پذیرفتن تقسیم‌بندی علوم از دیدگاه اروپاییان گفت: ما علم را از اروپا اقتباس کردیم بدون اینکه نیازش را بدانیم، ما با مساله به علم نگاه نکردیم در حالی که علم باید پاسخ مساله باشد، در غیر این صورت انبار کردن علم برای جامعه کاربرد ندارد. رضا داوری‌اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم دوشنبه (21 دی‌ماه 1394) در مراسم بزرگداشت پنجاهمین سالگرد تاسیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی طی سخنانی با اشاره به تاریخ تاسیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: 50 سال پیش با کمک دکتر حجت و با مدیریت پدرانه مرحوم بروجردی پژوهشکده‌های کوچکی که در حوزه علوم انسانی فعال بودند، ادغام شدند.

تاریخ علم، نقد گذشته است

خوشامد می گویم به استادان و همکاران و حضار گرامی و متشکرم از برگزارکنندگان و مخصوصاً از استاد گرامی آقای دکتر جواد صالحی که سمیناری برای بحث درباره مباحث نور و موقع و مقام تاریخی ابن هیثم بنیانگذار علم مناظر تشکیل داده اند. برگزاری این سمینار از چند جهت اهمیت دارد.  یکی اینکه ما نیاز داریم ابن هیثم را بیشتر بشناسیم و تا کنون چنانکه باید به او نپرداخته  ایم. در دوران جوانی من، ابن هیثم را مصری می خواندند. مصر هم سابقه تاریخی دارد و هم در زمان ابن هیثم حکمرانان آنجا به دانش اهمیت می داده اند، مع هذا مصر کانون علم و جایگاه دانشمندان بزرگ جهان اسلام نبود. بیشتر دانشمندان بزرگ آن زمان در همه علوم ساکنان سرزمین میان سیحون و دجله و فرات بودند. دارالعلم ها هم بیشتر در خراسان بود. درست است که خلفای فاطمی مروج علم بودند و مدرسه ازهر را تأسیس کردند اما به هر حال مراکز علم اسلامی در بخارا و مرو و طوس و نیشابور و ری و اصفهان و بغداد و بصره و ... بود.