کجا هستیم؟ سوال تاریخی است

آخرین سخنران مراسم اهداء سومین دوره جایزه رضا داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم بود. داوری اردکانی گفت: این از احسان آنان به من بود اما آنها زحمتِ این جایزه را برای فلسفه می کشند و البته که لطف و احسان به من هم هست.بنده اگر بخواهم راجع به فلسفه و آینده چیزی بگویم مطلبی مشکل است به خصوص که در وضعیت خاصی قرار دارم و نمی دانم چطور این وضع خاص را توضیح دهم. نه فلسفه می نویسم و نه روزنامه، با این حال کسی که فلسفه می خواهد، می گوید آنچه که نوشتم روزنامه است و کسی که روزنامه می خواهد، می گوید این فلسفه نیست. من آگاهانه این گونه می نویسم، فیلسوف به این نوشته می گوید آکادمیک نیست.

فلسفه و فضای مجازی

تکنولوژی را معمولاً شبکه ای از ابزارها و ماشین ها و ابزار فنی می دانند که آدمیان به مدد علم و مهندسی آنها را به عنوان وسیله ای برای آسان کردن کارها و رسیدن به مقصودهای خود می سازند. گاهی نیز تکنولوژی به شیوه های فنی ساختن و پرداختن ابزارها و وسایل اطلاق می شود. این وصف از آن جهت که ما وسایل تکنیک را به کار می بریم درست است اما عیبش اینست که ما را به این توهم دچار می کند که این وسایل و روش ها را با اختیار یا بر اثر پیشرفت قهری ساخته و ابداع کرده ایم و با آنها هر چه بخواهیم می کنیم و هر وقت بخواهیم از آنها رو می گردانیم یا از میان آنها صرفاً مفیدها را برمی گزینیم و مضرها را وا می گذاریم. از لوازم این توهم یکی هم اینست که لابد اگر تکنولوژی مضر وجود دارد آن را بدان و فاسدان به قصد سوءاستفاده ساخته اند. گویی از یاد برده ایم که بمب های اتمی و هیدروژنی و سلاح های میکروبی و شیمیایی و همه تکنولوژی-های خطرناک را بعضی از بزرگترین و بافرهنگ ترین دانشمندان اروپا و امریکا ساخته اند.

ترجمه‌های فولادوند با آگاهی از عمق فلسفه است

ترجمه آثار فلسفی در دوره ناصری آغاز شد و محمدعلی فروغی یکی از کسانی بود که به ترجمه در این زمینه پرداخت.زمانی که فروغی سراغ ترجمه کتاب‌های فلسفی رفت، خود فلسفه نخوانده بود اما در سال‌های پایانی عمر کوتاهش به آموختن فلسفه پرداخت. همچنین بعدها در دهه 30 برخی استادان فلسفه آموخته مانند دکتر لطفی و دکتر کاویانی به ترجمه آثار فلسفی پرداختند و در این میان دکتر لطفی به آثار تاریخ فلسفه از جمله اثار افلاطون پرداخت و آثار این حوزه را تا رنسانس به زبان فارسی برگرداند. در میان مترجمان افرادی بودند که هم زبان متن را بلد بودند و هم به فارسی احاطه داشتند.

محمدعلی فروغی  و یادداشت های پاریسش

در سالهای اخیر از محمدعلی فروغی بسیار گفته اند و این گفتن ها نه بی مناسبت بوده است و نه  زائد زیرا فروغی چه او را دوست بداریم و چه دوست نداریم، یکی از مؤثرترین و جامع ترین شخصیت های سیاسی- فرهنگی دوران مشروطیت تا سال 1321 هجری شمسی است. انتشار یادداشت های روزانه سفر کنفرانس صلح پاریس (دسامبر 1918- اوت 1920) بهانه ای شده است که یکبار دیگر از فروغی بگویم.

فلسفه تنها یکی از چهار قسم تفکر است

چند سال پیش، قصد داشتم رساله‌ای با عنوان «درباره فلسفه» بنویسم درباره اینکه «فلسفه چیست؟» از این رو، به بعضی از آثار مراجعه کردم که از قضا، یکی از آنها رساله «فلسفه چیست؟» هایدگر بود. این کتاب، عبارت‌های مشکلی داشت و من با توجه به آشنایی اندکی که با فلسفه اسلامی داشتم می‌خواستم این اثر را با اصطلاحات خودمان ترجمه کنم. از آنجایی که من نوشته‌هایم را چندین بار می‌خوانم و در نهایت هم نمی‌پسندم و آن را رها می‌کنم از قضا، این رساله را زیاد نخواندم و آن را از فرانسه ترجمه کردم چراکه آلمانی نمی‌دانستم. قصدم از بیان این جزئیات این است که بگویم در ترجمه این اثر چندان دقت به خرج ندادم.

دانشگاه باید به اقتضاء طبیعتش عمل کند

خوشوقتم که فرصت یافته ام در حضور استادان و دانشگاهیان نکاتی در باب دانشگاه و آموزش و پژوهش بگویم. دانمشگاه مثل مدارس قدیم صرفاً وظیفه آموزش ندارد بلکه باید به پژوهش هم بپردازد. از قرن هجدهم یعنی از همان ابتدا که دانشگاه (یونیورسیتی) به وجود آمد بنا بر این بود که آموزش و پژوهش توأم باشد و تعادل میان این دو حفظ شود. ضامن این تعادل را هم فرهنگ می دانستند. دانشگاه می بایست چراغی در راه ساختن و پیشرفت جامعه جدید باشد. ما که دانشگاه تأسیس کردیم به یک اعتبار نمی توانستیم دانشگاه نداشته باشیم اما چندان نیازی هم به آن حس نمی کردیم یا نیازمان بیشتر نیاز حیثیتی بود. به این جهت دانشگاه ما همان مدرسه قدیم بود که در آن علوم جدید تدریس می شد و پژوهش در آن جایی نداشت. از حدود پنجاه سال پیش کم و بیش پژوهش هم جایی در دانشگاه پیدا کرد و در دهه¬های اخیر اعتنای به آن بیشتر شد.

ملاحظاتی کوتاه در باب آینده نگری

آینده نگری گرچه سابقه یکصد ساله دارد و قواعدش کم و بیش تدوین شده است یک علم نظری نیست یعنی علمی نیست که آن را در مدرسه بیاموزند و در همه جا یکسان به کار برند. اگر ژاپن با شرایط اقلیمی نه چندان مساعد تا حدودی توانایی آینده  نگری دارد و کشورهای با امکان  های مادی کافی و شرایط مساعد از عهده آن برنمی آیند لابد آینده  نگری شرایط و اسباب و عللی می  خواهد که همه جا نیست یا موانعی هست که  افق آینده را می  بندد و چشم  ها آن را نمی  بینند. آینده  نگری علم عملی به معنی اصطلاحی آن هم نیست که شامل اخلاق و سیاست و تدبیر منزل می  شده است بلکه علم عمل است.  به عبارت دیگر آینده -نگری محصول خردی است که از آن به خرد عملی و فضیلت عقلی تعبیر شده است. این خرد را با هوش و علم اشتباه نباید کرد زیرا هوش امر روان  شناسی و فردی است و علم رسمی هم آموختنی است اما خرد و خردمندی در نظم عمومی و زندگی اجتماعی و فهم تاریخی ظاهر می  شود. 

جهان امروز بی خردترین جهان های همه تاریخ هاست

وقتی که وی به تئولوژی می پردازد باید همراه لفظ باشید تا بفهمید مراد از تئولوژی چیست وگرنه اینگونه برداشت می شود که نویسنده با خداشناسی مخالف است، در صورتی که عبدالکریمی با خداشناسی مخالف نیست. اما اگر این خداشناسی را در شعر و عرفان فارسی ببرید. خدادانی در مقابل خداخوانی می شود. نه اینکه خدای نکرده خدای دانی عیب باشد. شاید اولین کسی که به تئولوژی می پردازد، ارسطو در کتاب مابعدالطبیعه است. او در این کتاب چند جمله دارد. می گوید: تئولوژی تاج فلسفه اولی است. او نه مابعد الطبیعه می گفته و نه امور عامه. او فلسفه اولی می گفته است.

مسائل اکنونمان را از فلسفه بپرسیم

فلسفه، چیزی نیست که به دیروز و گذشته تعلق داشته و زمان آن سرآمده باشد. فلسفه برای اکنون و آینده است. ما باید ببینیم فلسفه چگونه می‌تواند دست ما را بگیرد. اینها جملاتی است ازگفتاررضا داوری اردکانی که در دومین سمینار «تأملی بر وضع فلسفه در ایران» ایراد شده است. این سمینار در تاریخ 3/11/1395 به همت گروه تاریخ و تمدن غرب پژوهشکده غرب شناسی و علم پژوهی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شده است.

طباطبایی در دوره ای که برهوت بی وطنی گسترش می یابد به وطن می اندیشد

من در مورد ایران تحقیقی نکرده ام که اینجا گزارشی از آن بدهم اما چون ایران در نظر و اندیشه های آقای دکتر طباطبایی، که این مجلس برای ادای احترام به ایشان تشکیل شده است، جلوه خاص دارد، من هم برای ادای احترام به ایشان از بستگی به ایران می گویم. نسبت من با ایران نه احساساتی صرف است و نه با عقل انتزاعی به ایران می اندیشم. یعنی احساسات ایران پرستی و فخر جویی و سودای تجدید عظمت روزگاران گذشته ندارم. جهان وطن هم نیستم که بگویم به عنوان یک فرد آزاد تفاوت نمی کند که کجا باشم و هرجا باشم مهم این است که آزاد و از حقوق بشر برخوردار باشم.