زین آتش نهفته

جوایز علوم انسانی و هنر از چه سخن می‌گویند؟ تعیین جایزه در این حوزه‌ها با همه سابقه‌ای که دارد همچنان اتفاق عجیبی است؛ چیزی شبیه خواب دیدن، بوییدن گل یا اظهار سپاسگزاری از صمیم جان! در این فرایند، شخصی که جایزه به نامش اهدا می‌شود، خود جایزه به معنای ذاتی‌اش، و آنکس که به دریافتش مفتخر می‌گردد، هر یک سهمی فعال دارند. جوایز علوم انسانی و هنر از آن رو بسیار افتخارآمیزند که به اصلی‌ترین مسأله جهان، یعنی انسان تعلق دارند و به آثاری تعلق می‌گیرند که به ما می‌گویند چه بر سر آدمی آمده است.

جایزه ای به نام تفکر

دوستان مرکز فرهنگی شهر کتاب خوش ذوقی کرده اند و جایزه ای به نام دکتر رضا داوری ترتیب داده اند.جایزه ای به منظور تقدیر از دانشجویان دکتری دوره فلسفه.معمولا جوایز را در سرزمین ما بدون فکر به عناوین الصاق می کنند. در این میان چیزی که کم تر دیده می شود نسبت درست افراد با جوایز است. موقع جایزه دادن هم فکر نمی کنیم این بزرگواری که داریم به او جایزه می دهیم با آن عزیزی که جایزه را به نام او تدارک دیده ایم چه نسبتی دارد.جایزه ای تدارک دیده ایم به اسم جلال آل احمد. هیچ کس نمی گوید به کسی جایزه ای بدهیم که شبیه جلال آل احمد بنویسد اما اگر این جایزه را به کسی دادیم که برخلاف آل احمد تمام قد مدافع وضع موجود بود و در تمام عمرش حتی از شهرداری محلشان هم انتقاد نکرده بود یعنی هم آل احمد را دست انداخته ایم و هم خودمان را. اگر می گویم دوستان مرکز فرهنگی شهر کتاب خوش ذوقی کرده اند به این معناست که دکتر داوری از این دست معذوریت ها برای کسی ایجاد نمی کند.

راهی به رهایی

سالی که در حال اتمام است، چندان سال خوشایندی برای علوم انسانی نبود. هر چند با روی کارآمدن دولت جدید، سخنان ناپخته مدیران درباره لزوم تغییر بنیادین در علوم انسانی کمتر شده است، اما رخدادهایی که یکی پس از دیگری خود را نشان می‌دهند، نشان از این نکته دارد که علوم انسانی در آکادمی‌های ایرانی حال و روز خوبی ندارد. روند رو به رشد نگاه کمی در عرصه تولید مقالات علمی، افشای انتحال و سرقت علمی استادان دانشگاه‌ها و همچنین بلاتکلیفی‌های پیاپی مدیریت عالی وزارتخانه متبوع ازجمله عواملی است که سال 93 را سال بدیمنی برای دانشگاه و علوم انسانی بدانیم. اما در همین بی‌خبری و بداحوالی نیز می‌توان خبرهایی شنید که مایه شعف و شادمانی باشد. 

مسئله نگار وضع معاصر ما

نخستین كتابي كه از رضا داوري اردكاني خواندم، «مقام فلسفه در تاریخ دوره اسلامی» بود كه اشتياق برخاسته از خوانش آن مرا وادار به خواندن «فارابی مؤسس فلسفه اسلامی» نيز كرد. پرسش‌ اساسي‌ او در این تاليفات این بود كه‌ مقصود حقيقي‌ معلم ثانی كه‌ البته سعس داشته‌ آن‌ را از نااهلان‌ مخفي‌ بدارد چيست؟ جواب‌ اين‌ پرسش‌ هر چه‌ باشد، مولف‌ به‌ هيچ‌وجه‌ سعي‌ نكرده‌‌ ‌اولا فارابی‌ را مقلد صِرف‌ افلاطون‌، ارسطو و افلوطين‌ جلوه‌ دهد و ثانیا نخواسته‌ آراء او را چنان‌ توجيه‌ كند كه‌ گويي‌ تفكر فلسفي‌ با فارابی تمام‌ مي‌شود و پس از او فیلسوف راستینی به منصه ظهور نمی رسد. زيرا اين‌ دو نحوه‌ تلقي،‌ نسبت‌ ما را با گذشته‌ قطع‌ مي‌كند.

راز بی‌تاریخی ما در نگاه رضا داوری

فهم سخنان استاد رضا داوری از آن‌جایی که نظر به جایگاه حادثه‌ها و پدیده‌ها دارد، کار آسانی نیست. ایشان ماوراء نگاه‌های سیاسی و موسمی، موضوعات را می‌نگرند و تحلیل می‌کنند و همین امر موجب شده تا فهم اندیشه‌ی ایشان به‌خصوص برای آن‌هایی که نمی‌توانند حادثه‌ها را بیرون از قالب سیاسی و ایدئولوژیک‌ ببینند، مشکل باشد. از جمله نظرات و نگاه‌های حکیمانه‌ی آن استاد بزرگ مقاله‌ای بود که مجله‌ی تاریخ‌شناس «سوره‌ی اندیشه» به جای سرمقاله تحت عنوان «سیاست‌های افراطی در همه جای جهان کنونی زمینه‌ها و طرفدارانی دارد» به چاپ اقدام کرد.

علم و تجدد در آثار داوری اردکانی

دکتر رضا داوری اردکانی، استاد تمام فلسفۀ دانشگاه تهران، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی ، عضو پیوسته و رئیس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، از جمله اندیشمندان و متفکرین ایرانی می باشد که بیش از 40 سال در باب مدرنیته و نسبت آن با عالم شرقی اندیشیده است . تجلیات تجدد غربی در نظر ایشان محصور به مظاهر سیاسی نشده و به همین جهت آثار ایشان گستره ای از فلسفه و حکمت تا هنر ، علم و تاریخ را در بر می گیرد . به بیان بهتر دکتر داوری با نظرگاه فلسفی در باب غرب و نسبت آن با ما تعمق نموده است و حاصل آن بیش از 30 عنوان کتاب و 400 عنوان مقاله می باشد که بخشی از آنها اختصاص به مسئله علم ، ماهیت و تحول در آن دارد . به نحوی که سه کتاب " علم و سیاست های آموزشی و پژوهشی" ، " درباره علم " و " علوم انسانی و برنامه ریزی توسعه " مشخصاً به مبحث علم و حدود و ثغور و ماهیت آن می پردازند . مقاله پیش رو در پی آن بوده است که خلاصه ای از آراء استاد داوری اردکانی را در باب علم ، علوم انسانی و تحول در علوم انسانی ارائه دهد.

نگاهی به «غرب‌زدگی» نزد داوری

محمدتقی طباطبایی عضو هیات علمی گروه فلسفه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در ابتدای بحث خود عنوان داشت؛ صحبت امروز من به نوعی خروجی طرحی در مورد دکتر داوری است، کاری که در حال انجام آن هستم. انتخاب موضوع مورد بحث، پس از تامل زیاد انتخاب شد؛ زیرا برای دانشجویان و فارغ‎التحصیلان فلسفه غرب در ایران معمول نیست، برگردند و کارهای نسل قبل خود را نگاه کنند. و بیش‎تر معمول است که مثلا روی هگل و کانت کار انجام شود. چرا؟ چون این کار هم بهتر به نظر می‎آید و هم زمین آن روشن‎تر است؛در نتیجه این کار برای پژوهشگران راحت‎تر است.

سرمایه های فلسفه ایران

دو روز پیش سیاست‌های فرهنگی شورای عالی انقلاب فرهنگی ابلاغ شد. یکی از بنیادی‌ترین مباحث این سیاست‌ها ناظر بر بهره‌گیری از تجارب فرهنگی در عرصه علوم انسانی است. امری که در دانشگاه‌های کشور قابل پیگیری است. دانشگاه تهران به‌عنوان مهم‌ترین دانشگاه کشور مفاخر بسیاری را در خود پرورش داده و تقدیم جامعه علمی و پژوهشی کشور کرده است. می‌توان گفت اکثر استادان و اعضای هیات‌علمی این دانشگاه جزء مفاخر علمی کشور محسوب می‌شوند. در فضای علوم انسانی سن و سال نه‌تنها وجهی منفی ندارد بلکه جزء وجوه مثبت آن است.رضا داوری‌اردکانی، فیلسوف 81 ساله با موج بازنشستگی استادان دانشگاه تهران در سال ۱۳۸۷ بازنشسته شد. او که به‌عنوان متفکر حوزه علوم انسانی در شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز عضویت دارد، پس از بازنشستگی به کار ریاست و مدیریت در فرهنگستان علوم پرداخت

فلسفه و سیاست در اندیشه داوری

از زمان رویارویی ایرانیان با غرب، دو جریان غرب گرایی و غرب ستیزی در ایران بوجود آورند، و لذا یکی از مهم ترین رویکردهای ضدغربی در ایران مبتنی بر مبانی فلسفی بوده است، که بر اساس آن، مبانی فلسفی مدرنیته را به چالش کشیده و به نقد سیاسی، فرهنگی و اقتصادی غرب اهتمام داشته است؛ که اندیشه سیاسی داوری نیز در این مسیر شکل گرفته است، اما با این حال می توان گفت که فراز و نشیب های اندیشه سیاسی او تابعی از تحولات سیاسی و اجتماعی بوده است. وی در کتاب عصر اوتوپی (1356) که با عنوان اوتوپی وعصر تجدد (1379) تجدید چاپ شده، از عصر بی خردی و تاریخ دو هزار و پانصد ساله آن صحبت می کند و می گوید: تاریخ فلسفه تاریخ بی خردی است؛ زیرا تاریخ غفلت است. غفلت از حق و حقیقت (1).

در باب سنت، تجدد و توسعه

تمدن غرب یا آنچه که امروزه تحت عنوان مدرنیته از آن یاد می شود، اولین تمدنی است که تا بدین حد سیطره یافته و جهان‌شمول گردیده و به اعماق حیات و اندیشه‌ی بشری در اغلب نقاط عالم نفوذ کرده است. سرنوشت کنونی بشر با تقدیر مدرنیته پیوند خورده است. ثمرات عقلانیت مدرن در همه جای جهان پراکنده شده است: تکنولوژی و علم مدرن به عنوان میوه های این تمدن ابزارها و علوم سنتی متعلق به تمدن های پیشین را عزلت‌نشین کرده است. ایدئولوژیِ سیر خطی تاریخ و معرفت، تمدن غربی و علم آن را در قله تمدن های به‌لحاظ تاریخی متقدم تر قرار داده و علم آن را جامع و اکمل تمامی علوم پیشین تلقی نموده است و ایدئولوژی پیشرفت و توسعه مبتنی بر این دیدگاه شکل گرفته است.