راه خروج از غربزدگی از درون غرب است

رضا داوری اردکانی بدون شک مهم ترین فیلسوف معاصر ماست. درباره اهمیت او تاکنون صحبت های فراوانی انجام و حتی آثاری نیز در این باره نوشته شده است. اما آن چه که او را از بخش مهمی از هم کیشان جدا می کند، نگاه ویژه او به فلسفه است. ریاست فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی در حالی که 84 سال از عمر خود را گذرانده اکنون نه تنها به فلسفه توجه ویژه ای دارد که آن را در ساحت های دیگر زندگی و جامعه نیز بررسی و آن را تبیین می کند. این فیلسوف معاصر نشان داده که بحث فلسفه را می توان از حوزه مباحث مربوط به علوم انسانی فراتر برد و کارزار فرهنگ، هنر، ورزش و... نیز راه داد. بحث های او پیرامون مباحثی چون فوتبال و چگونگی پیوند آن با فلسفه یا نقادی هایش بر برخی نمایشنامه ها نشانگر تفاوت های رویکرد داوری اردکانی به مباحث فلسفی است.

حوزه‌های علمیه تدریس فلسفه را ادامه دهند

رضا داوری‌اردکانی یکی از منحصر‌به‌فردترین چهره‌های فلسفی ایران معاصر است. او نه همانند غلامحسین ابراهیمی‌دینانی مورخ فلسفه اسلامی است و نه مانند سید‌حسین نصر راوی رایانه از حکمت و فلسفه. او نه مثل احمد فردید در کار تفکر به کلمات بود و نه مانند هانری کربن در پی شناسایی میراث معنوی تفکر اسلامی. او نه همانند داریوش شایگان عزم سفر فلسفی به تمدن‌های بزرگ را دارد و نه مثل جواد طباطبایی در پی تدوین نظریه فلسفی برای ایران است. داوری‌اردکانی که با همه فلاسفه پیش گفته موانست داشته و دارد، با همه آنها متفاوت است. رویکرد داوری‌اردکانی معطوف به خرد فلسفی و کاربست آن در وضع معاصر ما است. به همین خاطر همه سخنرانی‌هایش ناظر به مساله‌یابی و مساله‌شناسی‌هایی است که اگر چه در ظاهر ساده و راحت‌الوصول هستند، کاری دشوار و فیلسوف‌مآبانه است. داوری‌اردکانی از این حیث سخن و نظری متفاوت از همه اندیشمندان معاصر ایرانی مطرح کرده و پرسش‌آفرینی می‌کند.

گاه خرد

بعدازظهر امروز اندیشگاه فرهنگی سازمان اسناد و کتابخانه ملی میزبان مراسم پاسداشت مقام علمی رضا داوری‌اردکانی خواهد بود. مراسمی که از ساعت 16 آغاز می‌شود و در آنعلاوه‌بر رئیس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، سیدمصطفی محقق‌داماد، سید‌جواد طباطبایی، بیژن عبدالکریمی، محمدرضا بهشتی، علی‌اصغر مصلح و حسین کلباسی‌اشتری درباره رضا داوری‌اردکانی سخن خواهند گفت. این مراسم که در مرکز همایش‌های کتابخانه ملی برگزار می‌شود، علاوه‌بر پاسداشت داوری با رونمایی از کتاب «گاه خرد» نیز همراه خواهد بود؛ کتابی که به تازگی از سوی انتشارات نقد فرهنگ منتشر شده است. کتابی که حاصل گفت‌وگوی حسین کلباسی‌اشتری، عضو هیات علمی گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی با رضا داوری‌اردکانی فیلسوف معاصر و رئیس فرهنگستان علوم است.

فیلسوفِ گفت‌و‌گو

«رضا داوری اردکانی» را بدون تردید باید فیلسوف فرهنگ دانست. او که یکی از سرآمدان حکمت معاصر ایران است، از جمله اندیشمندانی‌است که در سپهر اندیشه ایران و - حتی جهان - دغدغه زیست فرهنگی دارد و مقدم بر آنکه یک فیلسوف باشد، یک اندیشمند است. هم از یک سو با زبان فرانسه آشنایی کامل دارد و در فرنگ پژوهش کرده و هم آنکه تجربه حضور در حوزه را هم از سر گذرانده است. بر این اساس، بر خلاف برخی که تنها به اندیشه وارد شده از مغرب زمین بها می‌دهند و بعضی دیگر که فقط سنت شرقی را پیش چشم دارند، بر مدار اعتدال گام برداشته و مبتلا به افراط و تفریط نشده است. من این ویژگی را پیشتر در منش و روش استادم؛ علامه محمدتقی جعفری دیده بودم. داوری اردکانی، کم زبان به سخن می‌گشاید، بویژه اگر در موضوعی حائز دانش و بینش نباشد اما همان نکته‌ای هم که ابراز می‌دارد، حکم سند و حجت را دارد. او بعد از یک عمر تعقل و تأمل، میان سنت و مدرنیته پیوندی عمیق و وثیق برقرار ساخته است. داوری اردکانی، نمونه مبرهن یک اندیشمند اخلاق‌گرا است. تواضع علمی و عملی دارد. امانتداری و صدق گفتار را به شاگردان خود می‌آموزاند. مضاف بر آنکه منصف و معتدل است اما آزاداندیشی و عدالت‌خواهی نیز پیشه زندگی‌اش بوده است. رضا داوری اردکانی، معیار و مصداق بارز یک حکیم عقل‌گرا و البته پیرو فرهنگ مدارا است. به همین سبب شاید اطلاق صفت فیلسوف گفت‌و‌گو بر او، واجد همه آن چیزی باشد که در توصیف‌اش تشریح شد.

متن و حاشیۀ فیلسوف دوران ما

محمدمنصور هاشمی را می‌توان یکی از تاریخ‌نگاران اندیشه در ایران معاصر دانست. او که یکی از مهمترین تک‌نگاری درباره سیداحمد فردید را نوشته است، علاقه و توجه شایانی به بررسی آراء و افکار متفکران معاصر ایرانی در عرصه فرهنگ و فلسفه دارد. چندی پیش که مجموعه گفتگوهای حامد زارع با رضا داوری‌اردکانی منتشر شد، دیباچه‌ای به قلم هاشمی نیز در ابتدای کتاب قرار داده شده بود که ناظر بر اهمیت تاریخ‌نگاری افکار و آثار اندیشمندان ایرانی در قالب مصاحبه بود. هاشمی در دیباچه خود مطالعه گفتگوی زارع با داوری‌اردکانی را به مثابه تجربه حضور ذهنی در مجلسی دانسته بود که در آن حضور عینی نداشته است. متن این دیباچه در ادامه می‌آید.

معجزه «عقل راهنما»

17 سال از انتصاب و مدیریت «دکتر رضا داوری اردکانی» بر مسند «فرهنگستان علوم ایران» می‌گذرد و کشور ما جزو معدود کشورهایی است که با اختصاص دادن این جایگاه به یک «فیلسوف»، ژرف اندیشی پیرامون مسائل کلی علم و ارتقای درک دانشمندان و مهندسان نسبت به موضوعات مربوط به «هستی» و «جامعه» را پیگیری می‌کند. دکتر رضا داوری اردکانی در طول ریاست خود بر این مجموعه، همواره به طرح موضوعات شناختی و بدیعی در حوزه سیاستگذاری‌ علمی پرداخته است، انتقادات شجاعانه و آینده‌نگرانه وی در حوزه علم و فناوری و پیشرفت سبب شده تا برخی نسبت به تأملات و ملاحظات او گاهی رویکردی نقادانه برگزینند. 

برنامه‌ریزی برای علم

«یادداشت شماره گذشته درباره فرهنگستان و آینده‌اش مورد لطف عده‌ای از همکاران قرار گرفته و بعضی پرسش‌ها و اشکال‌ها نیز مطرح شده است.» این جملات ابتدایی رضا داوری‌اردکانی در سرمقاله شماره پنجاه و پنجم نشریه فرهنگستان علوم است که آذر 1394 منتشر شده است. اما این جملات همان‌گونه که داوری به آن اشاره می‌کند، واکنش به نقدهایی است که درباره سرمقاله این فیلسوف ایرانی در شماره پنجاه و چهارم این نشریه در شهریور 1394 ابراز شده بود. داوری در آن مقاله که با عنوان «فرهنگستان علوم و آینده‌اش» منتشر شده، به بحث‌های مهمی پیرامون فرهنگستان علوم ‌پرداخته و اکنون و در شماره تازه این نشریه نیز سعی کرده هر چه بیشتر نظرش را تبیین کند؛ نظری که نه‌تنها برای آینده فرهنگستان علوم، بلکه برای آینده بسیاری از نهادهای علمی امروز ایران و به‌طور کلی علم در کشور  ضرورت دارد. اما داستان از کجا آغاز شد؟